پاتوق های ادبی در بوشهر نتوانسته اند در توسعه جامعه مدنی پیروز باشند - وبلاگ فناوری های نو

به گزارش وبلاگ فناوری های نو، به گزارش خبرنگار خبرنگاران در بوشهر، در جست وجوی جامعه مدنی عنوان اثر تازه منتشرشده رضا شبانکاره، نویسنده، پژوهشگر و روزنامه نگار بوشهری است که گفت وگوهای وی را با نویسندگان و چهره های ادبی و علمی کشور و استان بوشهر پیرامون دغدغه های نویسنده در حوزه چیستی و چالش های پیش روی جامعه مدنی ایران و بوشهر دربرمی گیرد؛ مصاحبه هایی که عمدتاً در مطبوعات استان بوشهر (شامل هامون، بیرمی و اتحاد جنوب) منتشر شده اند و هر کدام، پرده ای از ضعف ها و بی اشتیاقی جامعه امروز ایران نسبت به شکل گیری جامعه مدنی گسترده برمی دارد.

رضا شبانکاره متولد 29 شهریورماه سال 1362 در برازجان و از بنیانگذاران وبسایت هامون ایران است. وی قریب به یک دهه است که در مطبوعات استان بوشهر در دو حوزه ادبیات و جامعه با دانش کافی و از روی دغدغه و علاقه قلم می زند. شبانکاره در حال حاضر دانشجوی رشته پژوهشگری اجتماعی و عضو هیئت تحریره هفته نامه های بیرمی و اتحاد جنوب، سردبیر ضمیمه ادبی ققنوس هفته نامه بیرمی است. پیرامون کتاب در جست وجوی جامعه مدنی که به همت انتشارات هامون نو به تازگی راهی بازار کتاب شده است، گفت وگویی را با رضا شبانکاره صورت داده ایم که از نظر شما می گذرد.

آقای شبانکاره خیلی مختصر چگونگی خلق کتاب در جست وجوی جامعه مدنی را برای مخاطبان ما بیان کنید؟

جامعه مدنی همیشه دغدغه ذهنی و فکری من بوده و هست و در طول فعالیت های اجتماعی و مطبوعاتی ام به آن نظر داشته ام؛ اما از سال 91 که انجمن هامون ایران پدید آمد، شکل منسجم تر و عینی تری یافت. یادداشت ها و گفت و گوهای آمده در کتاب، حاصل کوشش های مفهومی من و گفت وگوشوندگانی است که با آن ها درباره جامعه مدنی سخن گفته ام. بعضی از گفت و گوها به دورانی بر می گردد که انجمن هامون ایران صفحه هایی در مطبوعات محلی استان بوشهر در حوزه جامعه مدنی فراوری و منتشر می کرد. بعدها این نگاه در فعالیت های مطبوعاتی من ادامه یافت و درباره ادبیات و جامعه مدنی به گفت وگو های بیشتری با صاحب نظران کشوری انجامید.

در این اثر تا چه مقدار در نمایش جامعه مدنی بوشهر در گفت وگو با اهالی ادب و صاحب نظران حوزه جامعه شناسی برآمده اید؟ آیا توانسته اید تصویر گویایی از شرایط فعلی یا محدودیت های جامعه هدفتان به دست دهید؟

در این اثر کوشیده ام مفهوم جامعه مدنی را با دقت نظر، نزد گفت و گو شوندگان مطرح کنم و بعلاوه در یادداشت های ابتدایی کتاب بیاورم. در پاره ای از بخش ها هم کوشش نموده ام در نهادهایی مثل پاتوق، تشکل های غیردولتی، دانشگاه و دیگر نهادها به طور کلی در ایران و به طور خاص در استان بوشهر، ظرفیت های جامعه مدنی را یادآور شوم؛ مثلا آنجا که نوشته ام: شایسته است در کشور ما و به طور خاص در استان بوشهر دانشگاه درهای خود را به روی نهادهای مدنی و حوزه عمومی بگشاید و در تعامل و گفت و گوی موثرتری در زایش تعاملات اجتماعی با حوزه عمومی بر بیاید، با توجه به تعدد دانشگاه های مختلف در شهرستان ها امکان بهره وری بیشتر در تعاملات اجتماعی با سایر نهادهای مدنی و فرهنگی وجود ندارد؛ ازاین رو، ضروری است نهادهای مدنی و تشکل های مردم نهاد که اکثرا نیز بنیانگذاران آن جوانان هستند، سیاست گذاری های مناسب تری برای استفاده از نیروهای جوانان در تعاملات بین گروهی خویش بهره ببرند. به قول دکتر ناصر فکوهی استاد دانشگاه تهران و مدیر موسسه انسان شناسی و فرهنگ ما با نطفه ها و آغاز فرایند شکلگیری جامعه مدنی روبه رو هستیم نه با خود جامعه مدنی. بعلاوه در بخش سوم کتاب که جامعه مدنی و جوامع اسلامی نام دارد، به طور معین به ظرفیت ها و محدودیت های مساجد در استان بوشهر با هدف شکل گیری جامعه مدنی در آن ها با صاحب نظران این حوزه گفت وگو نموده ام.

ظاهرا خاستگاه شکل گیری این اثر همان مشرب فکری و هویتی هامون ایران است؛ چون بر این باورید که هویت ایرانیان در هزاره سوم برگرفته از سه هویت تمدنی ایران و اسلام و مدرن است. در این باره بیشتر شرح می دهید؟

بله همان طور که در مقدمه نیز اشاره نموده ام ما در جامعه ای چندهویتی زندگی می کنیم. از این منظر ما جامعه ای هستیم که هم هویت باستانیِ ایرانی داریم و هم هویت اسلامی و هویت مدرن و امروزی. هر سه این هویت ها شاکله فکری و اخلاقی و رفتاری انسان ایرانی را ساخته است. رفتار ما با جامعه مدنی هم همین طور است. خاستگاه جامعه مدنی غرب است و بین متفکران این پرسش ایجاد شده است که آیا در جوامع غیرغربی می توان جامعه مدنی را بسط داد و آن را پروراند یا نه؟ بعضی مثل زنده یاد پوینده بر این باور بودند که جامعه مدنی در دنیای امروز در تمام کشورها وجود دارد و محدود به گستره جغرافیایی خاصی نیست؛ البته به گمان وی، در دنیای معاصر در هر کشوری جامعه مدنی خصوصیات ویژه ای هم می تواند داشته باشد.

یا اشرف مردین را داریم که معتقد است جامعه مدنی را نمی توان با شرایط اسلام تطبیق داد. مدنیت را که محتوای نهفته جامعه مدنی است، می توان به زبان اسلام ترجمه کرد؛ ولی مدنیت و جامعه مدنی مترادف نیستند. یا دکتر سیدمهدی جعفری که باور دارد جامعه مدنی با تعریف جامع نوین آن در جوامع اسلامی قدرتی ندارد؛ زیرا اندیشه و کنش سنتی جوامع اسلامی و از جمله ایران پذیرای جامعه مدنی با کارکرد غربی آن نیست؛ به هر روی ما به عنوان انسان ایرانی با مقوله های ایرانی بودن و اسلامی بودن و مدنیت روبه رو هستیم؛ پس کشمکش هایی روبه روی ما نهاده شده است.

از دید شما پاتوق های ادبی در بوشهر چقدر در توسعه جامعه مدنی و پرورش روشنفکران مؤثر بوده اند؟

مکان های شهری مانند پاتوق علاوه بر اینکه محل مناسبی برای جذب نیروهای انسانی و سرمایه های اجتماعی است، در حرکت های اجتماعی و شهری و مدنی نیز نقش پذیری فراوانی دارد و منشأ اولیه کارهای گروهی و تشکیلاتی است؛ بنابراین می تواند در درازمدت منبعی برای خلق تشکل های مدنی غیردولتی کارهای گروهی و فکری باشد. پاتوق، سنتی دیرپا در سراسر دنیا دارد و بعضی از مکتب ها و نحله های فکری، فسلفی، ادبی و هنری در همین پاتوق ها شکل گرفته است. پاتوق می تواند از یک دورهم نشینی محبت آمیز آغاز گردد و به یک کار گروهی و فکری تبدیل گردد.

پاتوق ها بسته به شرایط اجتماع درصورت پیروزیت و مقبولیت عام به نهادها یا سازمان های متفاوتی تبدیل می شوند؛ اما پاتوق ها و نهادهای ادبی در بوشهر به دلیل نداشتن نگاه و نگرش چندساحتی به مقوله ادبیات و جامعه مدنی نتوانسته اند در توسعه جامعه مدنی، خلق گفتمان ادبی و پرورش سرمایه های اجتماعی پیروز باشند. پاتوق ها و نهادهای ادبی نیازمند تعامل و گفت وگو با یکدیگرند که در بوشهر کمتر دیده ام این تعامل و ارتباط و همفکری شکل گرفته باشد. پاتوق ها و نهادهای ادبی در گستره بوشهر فاقد گفتمان معینی هستند.

ملاک شما برای انتخاب نویسندگان و جامعه شناسان برای گفت وگو و در کل، جامعه ادبی بوشهر درباره موضوع جامعه مدنی و پیوند آن با ادبیات چه بوده است و تا چه مقدار این افراد به چرایی های ذهنی شما در این باره جوابگو بوده اند؟

من در لابه لای مطالعات نظری پرسش هایی داشتم. همین طور در فرایند کارهای مطبوعاتی هامون چندین موضوع پیش روی ما نهاده شد؛ بنابراین با افرادی گفت و گو کردیم که در حوزه پیوند ادبیات و جامعه مدنی یا کارکرد جامعه مدنی در جوامع اسلامی و جنبه های اجتماعی ادبیات صاحب نظر بودند؛ از این دید است که در جایگاه فردی پرسشگر، فضایی برای به اشتراک گذاری باورها و نظرهای این نویسندگان و صاحب نظران در اختیارشان قرار داده ام.

مطبوعات و مصاحبه هایی اینچنین چقدر در شکل گیری و توسعه جامعه مدنی در این منطقه مؤثر ظاهر شده است؟

به هر صورت مطبوعات رکن چهارم دموکراسی در دنیا است و به عقیده هابرماس متفکر آلمانی، محافلی مثل جلسات ادبی و فرهنگی و رسانه هایی مثل روزنامه های محلی و کشوری و مکان های عمومی مثل دانشگاه ها و پارک ها و قهوه خانه ها و... ازجمله نهادهای حوزه عمومی و جامعه مدنی است؛ ازاین رو این گفت و گوها و مفاهیم و ایده هایی که در آن ها صورت بندی می گردد، می تواند به گفتمان جامعه مدنی در گستره استان بوشهر بینجامد. ما در حال کوشش و تمرین دستیابی به جامعه مدنی هستیم.

این گفت وگوها حاصل چند سال فعالیت رسانه ای شماست و چقدر از دغدغه های فرهنگی و اجتماعی شما را دربرمی گیرد؟

این گفت وگوها نتیجه نزدیک به یک دهه فعالیت مدنی و مطبوعاتی من است. اغلب آن ها در هامون بازگشت به جامعه مدنی جنوب ایران در کنار دوستان روزنامه نگارم مانند مهدیه امیری دشتی و اسماعیل حسام مقدم انجام گرفته است و در نشریات بیرمی به مدیرمسئولی یونس جعفری و اتحاد جنوب به مدیرمسئولی اکبر صابری منتشر شده اند. باید اشاره کنم که جامعه مدنی یکی از دغدغه های مهم من در طول دو دهه ای است که به فعالیت مطبوعاتی و مدنی مشغول بوده ام. چنین باوری در فعالیت های ادبی و روزنامه نگاری و مدنی من متبلور است.

از دید شما دلایل کوچک بودن جامعه مدنی بوشهر چیست؟

یکی از ضعف های آشکار نهادهای فرهنگی و ادبی و مدنی ما ایرانیان، نبودن تعامل و همراه سازی نهادهای مدنی بین یکدیگر است؛ به گونه ای که به جای مدنی اندیشیدن، محفلی فکر و عمل می نمایند. این محفلی اندیشیدن چشم اسفندیار جامعه مدنی بوشهر به شمار می رود. ما به گونه ای اهل گفت و گو و دیالوگ با یکدیگر نیستیم. امیدوارم قدر سرمایه های اجتماعی و مدنی خود را بدانیم و به انباشت تجربه های مدنی خود بیفزاییم.

تألیف چنین آثاری چقدر می تواند به جامعه بحران زده فعلی شوق و انگیزه کافی برای کنش های بجا و توسعه جامعه مدنی بدهد؟

من به نوبه خودم در کوشش برای شکل گیری جامعه مدنی و قوام و دوام آن هستم؛ اما همان طور که می دانیم هر روز شمارگان (تیراژ) کتاب و نشریات کمتر می گردد؛ پس به نوعی با ریزش مخاطب و خواننده روبه رو هستیم. به همین دلیل، امثال ما ریشه در آبیم و ریشه در خاک نه. باشد که این کوشش ها به استنشاق هوای تازه ای بینجامد؛ اما بد نیست به این نکته اشاره کنم که گفتمان غالب در کتاب نویسی استان بوشهر بر پایه سرایش شعر و نیز تاریخ نگاری است. مطالعاتی همانند جامعه مدنی وجه ممیزه این گفتمان غالب است و به نوعی می توان چنین تالیفاتی را سنت شکنانه دانست.

سخن پایانی؟

از شما که امکان این گفت و گو را فراهم کردید ممنونم و امیدوارم با کوشش همدیگر بتوانیم برای شکل گیری و توسعه جامعه مدنی در استان بوشهر گام برداریم. درباره کتاب هم امیدوارم گفت و گوها و یادداشت های دیگری را دربارهادبیات و جامعه مدنی، در چاپ های بعدی به آن بیفزایم. ایراد بزرگ کتاب در جست و جوی جامعه مدنی ایرادهای ویرایشی است که امیدوارم در چاپ بعدی رفع گردد تا کتاب به دستورخط یکدستی برسد.