نقد تخریب و گستاخی نیست، کتاب های نقد ادبی خریدار ندارد - وبلاگ فناوری های نو

به گزارش وبلاگ فناوری های نو (ایبنا)، نشست آسیب شناسی نقد ادبی در سال های اخیر، از سلسله نشست های دومین نمایشگاه مجازی کتاب تهران، چهارشنبه (6 بهمن ماه) با حضور محمد رضا سنگری، علی کاشفی خوانساری و شهریار عباسی در خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.

محمد رضا سنگری به عنوان نخستین سخنران در این نشست گفت: همیشه تاکیدم در قلمرو های گوناگون روی برگزاری نقد و بررسی های مختلف بوده تا بتوانیم به خلق و باروری این حوزه ها امید ببندیم. شرایط بیمارگونه نقد ادبی که با آن روبه رو هستیم راه های برون رفت دارد؛ زمانی ما می توانیم از این حالت خارج شویم و چشم انداز روشنی داشته باشیم که تحلیل درستی از نقد ادبی مان داشته باشیم.

وی اضافه کرد: نخستین و اساسی ترین نکته و شاید مسئله کلان حوزه نقد ادبی، نوعی نقد هراسی است که در جامعه ما وجود دارد. طی جست وجویی که کردم در هیچ کشوری چنین نقد هراسی ندیدم و درواقع فهم از نقد ادبی فهم ناروا و نادرستی است؛ لذا باید چند نکته را بازگو کنم که مخاطب بداند نقد ادبی چه چیزی نیست. نقد ادبی نقد رسواگرایانه نیست؛ این را همه باید بدانند که نقد ادبی نقدی نیست که بخواهد تحقیر کند. نقد ادبی برکشیدن بی روا و بی فایده نیست؛ یعنی در نقد ما چیزی از آن شخص فراتر از آنچه که هست نمی خواهیم و در نقد ادبی مبالغه نمی کنیم. گاهی این نقد های نادرست چنان تصویری از نویسنده می سازد که نویسنده خودش هم

باورش می شود که واقعا این تصویر درست است.

سنگری با گلایه به برخی برداشت ها نسبت به نقد ادبی گفت: نقد تخریب و گستاخی نیست و قصد فروپاشی و فروریختن شخصیت کسی را ندارد. نقد ادبی حسادت و انتقام جویی هم نیست؛ گاها دیده می شود کسانی برای آرامش خاطر خودشان نویسنده را می کوبند و اسمش را نقد می گذارند.

وی اضافه کرد: نقد ادبی جست وجوی زخم ها نیست به قول منتقد بزرگ روسی، ناقد ادبی کسی نیست که مثل مگس در پی نقاط آلوده بشود و همان جا بنشیند حالا اگر این ها نیست پس نقد ادبی چه چیزی است؟ نقد ادبی ارزیابی و ارزشیابی است، نقد ادبی رابطه منصفانه و عالمانه با متن برای شناساندن زوایای پنهان متن است، تلاش بر آفتابی کردن قسمت های خاکستری متن است و ما را کمک می کند که یک کتاب را چند بار بخوانیم و مفاهیمی را دریابیم که در بار اول که کتاب را می خوانیم نفهمیم.

این منتقد ادبی در توضیح نقد ادبی گفت: نقد ادبی جزیی از نقد کلی اجتماعی است؛ یعنی در جامعه ای قرار داریم که نقد سیاسی را برنمی تابند، نقد اجتماعی را تحمل نمی کنند و طبیعتا در نقد ادبی نیز این اتفاق خواهد افتاد. مسئله دیگر این است که خودم مولف کتاب های درسی هستم و معتقدم اگر مسئله نقد را از دبستان و دبیرستان شروع نکنیم، با ضایعه ای بزرگ روبه رو می شویم؛ مثلا وقتی به کتابخانه ای می رویم در قسمت نقد ادبی هیچ کتابی را نمی بینیم که دنبال کننده داشته باشد. اگر هم داشته باشد برای نوشتن مقاله دانشگاه است و اساسا کتاب های نقد ادبی مان خریدار ندارد. این یعنی جامعه مان برای نقد تربیت نشده است یعنی اینکه نه از کودکی بچه ها را نقد پذیر کردیم و نه نقد آموزی یادشان دادیم و اصلا تمرین نقد نکردند و وقتی بچه ها از کودکی ارزش نقد را نمی دانند دیگر چه برسد به دانشگاهیان. اگر از دوره ابتدایی نقد را شروع نکنیم و بچه ها ارزش نقد و زیبایی نقد را بفهمند و این لذت را کشف کنند، من معتقدم هیچ لذتی معادل این کشف نیست.

علی کاشفی خوانساری در ادامه مراسم پشت تریبون آمد و گفت: اول باید از خودمان سوال کنیم که آیا نیاز است که ما نقد ادبی داشته باشیم؟ و اصلا چرا نگران این هستیم که چرا نقد ادبی رو به افول رفته و به خوبی نقش آفرینی نمی کند. اصلا کجا آمده است که نیاز است ما در زمینه نقد ادبی آثاری داشته باشیم؟ به نظرم نقد ادبی را باید در چرخه زایش و خوانش متن دید. یعنی یک مجموعه و نظامی وجود دارد که از خلق آثاری شروع می شود تا انتشار، خوانده شدن و دیگر موارد. نقد نیز عاملی است که در این نظام و ماشین نقشی را ایفا می کند. برای بهتر حرکت کردن این راستا یعنی هدف نهایی این است که آثار خوبی خلق شود و فهمیده شود و قرار است در این دایره ایفای نقش کند.

کاشفی خوانساری ادامه داد: نقد گاهی خاصیت ترویجی و تسهیل گری پیدا می کند و مروج آثار خوب می شود؛ گاهی در مقام مشاور و کارشناس عمل می کند؛ گاهی به عنوان مشاور پدیدآورندگان قرار می گیرد؛ گاهی نقد تشکیل شده از نظریه، گاهی تشکیل شده از نقد های گزارشگرانه، گاهی به ارزیابی می پردازد و گاهی نقشش حاشیه نویسی و تحلیل کردن است.

وی اضافه کرد: نشریات دانشگاهی بسکمک داریم که باید تجلی گاه علم باشند و جریان هایی از نقد باشند؛ اما این اتفاق نمی افتد؛ چراکه می گویند نوشتن نقد هیچ امتیازی ندارد و هدف از چاپ آثار در این نشریات صرفا گرفتن درجه و امتیاز و رتبه است و تمام مقالات با روابط پیچده ناسالم چاپ می شوند. یکی از مسائل امروز نقد ادبی در کشور مان فضای ناسالم آکادمیک است که در دانشگاه ها رواج دارد قطعا نقد ادبی می تواند کارآمد باشد به شرطی که در مقام درست اجرا شود.

وی اضافه کرد: در هر حوزه ای اگر بخواهیم با شکوفایی روبه رو باشیم، باید به نیاز مخاطب توجه کنیم؛ اما نهاد ها نیز می توانند کمک بزرگی در شکوفا کردن نقد ادبی داشته باشند. وقتی می گویم نهاد یکی از مصداقش می شود انجمن ها، جشنواره ها و مسابقه ها که سوال من این است آیا انجمن منتقدان ادبی داریم؟ پس باید انجمن و تشکلی ساخت تا نویسنده ها و منتقدان در کنار هم جمع شوند و این رویکرد درست عمل کند.

جامعه ایران جامعه ای نقد پذیر نیست

شهریار عباسی نیز در ادامه مراسم گفت: واقعیت این است که یک سری کار هایی که در جامعه انجام می شود، در پی یک بلوغ اجتماعی است و به طور کلی نقد ادبی حاصل یک بلوغ اجتماعی است و نقد نیز که یک مرحله ای از خواندن و فهمیدن است، یک مسئله تازه ای است و این دست من نیست که جامعه ایران را نقد کنم؛ اما کاملا روشن است که جامعه ایران جامعه ای نقد پذیر نیست و جامعه ادبی مان هم جدا از مردم نیست. همانطور که اشاره شد در حوزه دانشگاهی و دقیقا نمی دانم چرا نقد ادبی در دانشگاه به یک رفع تکلیف تبدیل شده است.

عباسی در ادامه گفت: نقد یک حوزه کاملا تخصصی است و باید در تربیت متخصصان نقد بکوشیم؛ البته که جامعه باید پذیرش نقد را داشته باشد؛ اما ما متخصصان آشنا به فنون نقد نداریم. مسئله دیگری که به آن اشاره می کنم این است که درسته که در رسانه ها نیز باید نقد صورت بگیرد؛ اما اساس و پایه این کار باید در دانشگاه ها انجام شود و فکر می کنم دانشگاه در این زمینه بسیار عقب است و کارش را درست انجام نداده است.

این نویسنده و منتقد ادبی در خاتمه گفت: مسئله ای که وجود دارد انقطاع بین نویسنده ها و دانشگاه است؛ یعنی نویسندگان به دانشگاه ها دعوت نمی شوند و در دانشگاه ها تدریس و کارگاه ندارند و تجربه های نویسندگی شان را با دانشجو ها در میان نمی گذارند و این وظیفه مدیران است که این بستر ها را فراهم کنند؛ اما برای آن ها سخت است که کسی کم سن تر از خودشان است بیاید و تجربه هایش را با دانشجو ها در میان بگذارد و اصلا قبول ندارند که می شود کار های نویسندگان را خواند و انگار که تابویی وجود دارد. به نظر این دوستان باید حتما درباره انسان های بزرگی صحبت کنیم که حتی آن ها نیز باید خارجی باشند.